Türkiyədə İmtahansız Təhsil: Yeni Qaydalar, Universitetlər

Son on ildə Türkiyə ali təhsil sistemi beynəlxalq tələbələr üçün daha əlçatan və çevik hala gətirilməyə başlanmışdır. Xüsusilə son illərdə imtahansız qəbul modelləri dövlət və özəl universitetlərdə geniş tətbiq olunmağa başlamış, bu isə xarici tələbə axınının artmasına səbəb olmuşdur.

Türkiyə, coğrafi mövqeyi, dil oxşarlığı və sosial mədəni yaxınlığı səbəbilə Azərbaycan və digər türk respublikalarından olan tələbələr üçün cəlbedici təhsil mərkəzi sayılır. Tələbələrin böyük qismi isə artıq ənənəvi imtahan əsaslı qəbul modellərindən imtahansız sistemlərə keçid edir.

Əvvəllər yalnız özəl universitetlərdə tətbiq edilən bu mexanizm, hazırda bəzi dövlət universitetlərində də tətbiq olunur. Attestat nəticələri, orta bal göstəriciləri və motivasiya məktubları əsas seçim kriteriyaları kimi qəbul edilir. Bu isə tələbələrin əlavə imtahan stressi keçirmədən təhsilə yönəlməsinə şərait yaradır.

Attestatla Qəbul: Hüquqi Çərçivə və Qaydalar

İmtahansız təhsil almaq istəyən tələbələrin qarşılaşdığı əsas məsələ hüquqi əsaslardır. Türkiyə Yüksəköğretim Kurumu (YÖK) tərəfindən hər il qəbul edilən qaydalar əsasında, attestatla tələbə qəbulu universitetlərin müstəqil qərarı ilə həyata keçirilir.

Hüquqi əsaslar:

• Xarici tələbə qəbulu universitetlərin səlahiyyətindədir, lakin ümumi kontur YÖK tərəfindən müəyyənləşdirilir.
• Hər universitetin öz “uluslararası tələbə qəbul senedi” olur və orada imtahansız qəbul kriteriyaları açıqlanır.
• Azərbaycandan olan attestatla müraciətlərin qəbul edilməsi üçün attestatda ən azı 3.0/5 və ya 60/100 orta bal tələbi tətbiq edilir.
• Universitetlər attestatı rəsmi tərcümə və notarial təsdiq formasında tələb edir.

Tələbənin yalnız attestatla müraciət etməsi yetərli deyil – əlavə olaraq şəxsi motivasiyası, akademik uyumluluğu və bəzi hallarda təhsil sahəsi üzrə uyğunluğu da qiymətləndirilir.

Müraciət Prosesi: Addım-Addım İzah

Türkiyədə imtahansız qəbul üçün müraciət prosesi strukturlaşdırılmış şəkildə həyata keçirilir. Bu prosesin detallı izahı belədir:

1. Universitet seçimi: Tələbə YÖK tərəfindən təsdiqlənmiş universitetlərin siyahısından uyğun olanları müəyyənləşdirir.
2. Sənədlərin hazırlanması:
   • Attestat və tərcüməsi
   • Pasport surəti
   • Fotoşəkil
   • Motivasiya məktubu
   • CV və varsa dil sertifikatı
3. Onlayn müraciət forması: Universitetin rəsmi internet səhifəsində açılmış xarici tələbə qəbul platforması doldurulur.
4. Əlavə sənəd göndərişi: Bəzi universitetlər fiziki formada da sənəd tələb edə bilər.
5. Qiymətləndirmə: Universitet tərəfindən sənədlər əsasında ilkin seçim edilir.
6. Qəbul məktubu və qeydiyyat: Qəbul edilən tələbəyə rəsmi məktub göndərilir və qeydiyyat tarixi bildirilir.

Müraciət prosesi boyunca tələbədən heç bir imtahan nəticəsi (YÖS, SAT və ya DİM balı) tələb olunmur. Lakin bu, yalnız attestatla qəbul edilən proqramlara aiddir.

İxtisas Seçimi: İmtahansız Qəbul Üçün Aşkar Edilmiş Sahələr

İmtahansız qəbul proqramları bütün ixtisaslara şamil olunmur. Aşağıda bu imkanların daha çox təqdim edildiyi sahələr qruplaşdırılıb:

Sosial və Humanitar Elmlər:

• Pedaqogika
• Psixologiya
• Tarix və Fəlsəfə
• Sosiologiya
• Beynəlxalq münasibətlər

Bu ixtisaslarda əsasən attestat ortalaması və motivasiya məktubu ön plandadır.

İqtisadiyyat və Biznes:

• Maliyyə və mühasibat
• Marketinq
• Biznesin idarə olunması
• Menecment

Bu sahələrdə tələbə profili və akademik planı əhəmiyyətlidir. Müsahibə tələbi ola bilər.

Texnologiya və Mühəndislik:

• Kompüter mühəndisliyi
• İnşaat mühəndisliyi
• Enerji sistemləri mühəndisliyi

Mühəndislik sahələrində qəbul şərtləri bir qədər sərtləşmişdir. Ən azı 75-80 bal tələb oluna bilər.

Tibb və Səhiyyə Sahələri:

• Tibb bacılığı
• Fizioterapiya
• Səhiyyə idarəçiliyi
• Qida mühəndisliyi

Tibb ixtisaslarında (həkimlik və diş həkimliyi) attestatla qəbul mümkün deyil, lakin səhiyyəyə bağlı sahələrdə tətbiq olunur.

Universitetlər üzrə Qəbul Dinamikası və Müqayisəli Baxış

İmtahansız qəbul sistemini tətbiq edən universitetlər arasında ciddi fərqlər mövcuddur. Bu fərqlər əsasən universitetin statusuna (dövlət/özəl), yerləşdiyi bölgəyə və ixtisas sahələrinə görə dəyişir. Aşağıda fakültə və universitetlər üzrə imtahansız qəbul imkanları ilə bağlı müqayisəli cədvəl təqdim olunur.

İmtahansız Qəbul İmkanı olan Universitetlər və Fakültələr

Universitet	Fakültələr	İmtahansız Qəbul Statusu	Qeyd
İstanbul Aydın Universiteti	Biznes, Kompüter müh., Psixologiya	Tətbiq olunur	Özəl
Ankara Medipol Universiteti	Səhiyyə idarəçiliyi, Fizioterapiya	Tətbiq olunur	Özəl
Karabük Universiteti	Pedaqogika, Beynəlxalq münasibətlər	Tətbiq olunur	Dövlət
İstanbul Kent Universiteti	Tibb bacılığı, Sosial xidmətlər	Tətbiq olunur	Özəl
Düzce Universiteti	Tarix, Ətraf mühit mühəndisliyi	Tətbiq olunur	Dövlət
Nişantaşı Universiteti	Marketinq, Menecment, Media	Tətbiq olunur	Özəl
Giresun Universiteti	Sosial iş, Coğrafiya, İqtisadiyyat	Tətbiq olunur	Dövlət

Qeyd: Cədvəldəki məlumatlar 2024-cü il üçün əsaslandırılmışdır. Rəsmi qəbul qaydaları hər il dəyişə bilər.

Maliyyə Planlaması: Ödənişlər, Təqaüdlər və Yaşayış

İmtahansız qəbul vasitəsilə təhsil almaq istəyən tələbələr üçün maliyyə aspektləri mühüm əhəmiyyət daşıyır. Təhsil haqqı, yaşayış, sığorta və digər xərclər əvvəlcədən planlaşdırılmalıdır.

Təhsil Haqları (illik):

• Dövlət universitetləri: 400 – 1500 TL
• Özəl universitetlər: 2000 – 9000 USD
• Texniki və səhiyyə ixtisasları: əlavə xərclər ola bilər

Təqaüd və Endirimlər:

1. Türkiyə Bursları: Aylıq ödəniş, yaşayış, təhsil haqqı daxil olmaqla tam təqaüddür.
2. Universitet daxili endirimlər: GPA əsaslı və region üzrə endirimlər mümkündür.
3. Azərbaycan fondları və sponsor dəstəkləri: məhdud saydadır, lakin mümkündür.

Yaşayış:

• Dövlət yataqxanası: 500 – 1000 TL/ay
• Özəl yataqxana: 150 – 300 USD/ay
• Gündəlik xərclər: qida, nəqliyyat və s. ilə birlikdə 2000 TL/ay ortalama

Tələbələr üçün ən ideal variant təqaüdlü və ya dövlət universitetlərində təhsildir. Özəl universitetlərdə isə təqaüd imkanlarının geniş olduğu proqramlar seçilməlidir.

2025-ci ilə Dair Yeniliklər və Dəyişikliklər

Yeni il üçün qəbul sistemində bir sıra dəyişikliklər təsdiqlənib. Bunlar əsasən müraciət prosesini asanlaşdırmaq və şəffaflaşdırmaq məqsədi daşıyır.

Əsas dəyişikliklər:

• Mərkəzləşdirilmiş sistem: Artıq bəzi universitetlər YÖK-un mərkəzi platformasında qeydiyyat aparacaq.
• Elektron sənəd təqdimatı: Kağız formasında sənəd tələb olunmayacaq.
• Türkcə hazırlıq proqramı intensivləşdirilir: TÖMER imtahanı olmayan tələbələr üçün 1 illik dil hazırlığı məcburi olacaq.
• Akademik orta bal tələbləri sərtləşdirilir: Tibbə yaxın sahələrdə orta bal tələbi 80/100 ola bilər.
• Yeni fakültələrdə kvotalar açılır: Ətraf mühit, informasiya texnologiyaları və kənd təsərrüfatı sahələrində qəbul yerləri artırılır.

Bu dəyişikliklər tələbələrin daha sistemli şəkildə seçilməsi və akademik nəticələrin yüksək səviyyədə olması üçün tətbiq olunur.

Diplom Tanınması, Keyfiyyət və Gələcək İmkanlar

Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi tərəfindən tanınan ali məktəblər siyahısında yer alan universitetlərin diplomları nostrifikasiyadan keçməklə etibarlıdır.

Tanınma Şərtləri:

• Universitetin YÖK akkreditasiyası olmalıdır
• Təhsil alınan proqram Azərbaycanda mövcud ixtisaslara uyğun olmalıdır
• İmtahansız qəbul diplomları yalnız akkreditə olunmuş proqramlarda etibarlı sayılır

Gələcək İmkanlar:

• Diplomlarla dövlət və özəl sektorda iş imkanı
• Magistratura və doktorantura səviyyəsinə keçid
• Erasmus+ və digər beynəlxalq proqramlarda iştirak

Nostrifikasiya prosesinin sadələşməsi üçün diplomla yanaşı dərs proqramı, transkript və TÖMER sertifikatı da təqdim olunmalıdır.

Türkiyədə imtahansız təhsil modeli, müasir dövrdə tələbələrin daha rahat və çevik şəkildə ali təhsilə inteqrasiya olunması üçün geniş imkanlar təqdim edir. Bu sistemin əsas üstünlüyü odur ki, tələbələr əlavə qəbul imtahanı vermədən, sadəcə attestat nəticələrinə və şəxsi sənədlərinə əsasən universitetlərə qəbul ola bilirlər. Belə bir şərait, xüsusilə Azərbaycandan olan tələbələr üçün böyük üstünlük yaradır. Çünki dil, coğrafi yaxınlıq və təhsil sistemlərinin oxşarlığı müraciət prosesini asanlaşdırır.

Tələbələrin bu fürsətdən maksimum şəkildə yararlanması üçün ilk növbədə universitet və proqram seçimi diqqətlə aparılmalıdır. Yalnız YÖK tərəfindən akkreditə olunmuş və Azərbaycanda tanınan universitetlərə müraciət etmək tövsiyə olunur.