Çin Xalq Respublikası uzun illərdir təhsil sahəsində apardığı islahatlar və yeni struktur modelləri ilə dünya miqyasında nümunəvi sistemlərdən birinə sahib olmuşdur. Bu sistemin əsas sütunlarından biri də ixtisasların sistemləşdirilmiş və mərkəzləşdirilmiş şəkildə idarə olunmasıdır. İxtisas seçimi yalnız universitet səviyyəsində deyil, bütün təhsil mərhələlərində ciddi planlaşdırma və dövlət səviyyəli yanaşma ilə həyata keçirilir. Çində təhsil strukturu ixtisasların kodlaşdırılmış sisteminə, fənn əsaslı modul bölünməsinə və sektoral tələblərlə uyğunlaşdırılmış planlara əsaslanır.
Çində ixtisasların formalaşma prinsipləri
Çin təhsil sistemində ixtisasların təyini təsadüfi deyil. Bütün ixtisaslar Çin Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiqlənmiş “Əsas İxtisas Siyahısı” əsasında formalaşdırılır. Bu siyahı dövri olaraq yenilənir və aşağıdakı əsas kriteriyalar nəzərə alınmaqla hazırlanır:
- Əmək bazarının tələbləri
- Milli inkişaf planları (Made in China 2025 daxil olmaqla)
- Texnoloji inkişaf istiqamətləri
- Regional iqtisadi zonaların ehtiyacları
Bu o deməkdir ki, bir ixtisas yalnız akademik tələblər əsasında yox, eyni zamanda Çinin ümumi iqtisadi strategiyasına uyğun şəkildə yaradılır və ya yenilənir. Məsələn, süni intellekt, rəqəmsal iqtisadiyyat və biotexnologiya üzrə ixtisaslar son illərdə daha da aktuallaşaraq ixtisas sistemində aparıcı yerə sahib olmuşdur.
Ali təhsil mərhələlərində ixtisas strukturunun bölgüsü
Çin təhsil sistemi üç əsas ali təhsil mərhələsindən ibarətdir: bakalavr, magistr və doktorantura. Hər mərhələdə ixtisas strukturu özünəməxsus şəkildə bölünür və bu bölgü təhsil prosesinə ciddi şəkildə təsir edir.
| Təhsil Mərhələsi | İxtisas Qruplaşması | Modul Sistemi | Mütəxəssisləşmə səviyyəsi |
|---|---|---|---|
| Bakalavr | 92 əsas ixtisas qrupu | Əsas + seçmə | Orta |
| Magistratura | 57 elmi istiqamət | Tədqiqat yönlü | Yüksək |
| Doktorantura | 31 ali sahə kodu | Dissertasiya əsaslı | Çox yüksək |
Bu bölgü tələbəyə mərhələlərarası ixtisas dəyişmə imkanları da yaradır. Məsələn, bakalavr səviyyəsində hüquq oxuyan bir tələbə magistraturada beynəlxalq hüquq və ya hüquq və texnologiya üzrə ixtisaslaşa bilər. Bu sistem təhsilin çevikliyini və fərdi akademik yol seçimini dəstəkləyir.
Fakültə yönümlü ixtisas seçimi: mexanizmlər və nümunələr
Çində ixtisas seçimi təkcə fənn yönümlü deyil, fakültə əsaslı struktur üzərində qurulub. Universitetlərdə hər fakültə öz daxilində 3–5 əsas ixtisas sahəsi təqdim edir və bu sahələrə aid konkret proqramlar təklif olunur. Məsələn:
- İqtisadiyyat Fakültəsi: Maliyyə, İqtisadi nəzəriyyə, Beynəlxalq ticarət, Mikroiqtisadi inkişaf
- Mühəndislik Fakültəsi: Mexanika, Enerji sistemləri, Aerokosmik texnologiyalar, Süni intellekt mühəndisliyi
- Tibb Fakültəsi: Ümumi tibb, Əczaçılıq, İctimai səhiyyə, Diş həkimliyi
- İncəsənət Fakültəsi: Musiqi təhsili, Rəssamlıq, Animasiya, Rəqəmsal media
Bu sistemin əsas üstünlüyü ixtisasın yalnız nəzəri olaraq deyil, həm də praktiki və texnoloji əsaslarda təqdim edilməsidir. Tələbələr yalnız nəzəriyyə deyil, eyni zamanda laboratoriya işləri, praktikumlar və sənaye təcrübələri vasitəsilə bilik qazanırlar.
Çin Təhsil Nazirliyinin ixtisas kodlaşdırma sistemi
Çində bütün ali təhsil proqramları vahid sistemlə kodlaşdırılır. Hər ixtisasın özünə məxsus 6 rəqəmli identifikasiya kodu olur. Bu kodlar “Higher Education Specialty Directory” sənədində rəsmi olaraq qeyd edilir. Bu sistem:
- Universitetlərə ixtisasların təsnifatında nizam verir
- Təqaüd və dövlət dəstəyi proqramlarının bölüşdürülməsində əsas rol oynayır
- Tələbələrə və işəgötürənlərə konkret mütəxəssis axtarışında şəffaflıq yaradır
Məsələn, Kompüter Elmləri ixtisası üçün kod 080901-dir. Bu kod bütün universitetlər üzrə eyni məzmunu təmsil edir, lakin tədris metodu və əlavə modullar universitetlərə görə dəyişə bilər.
İxtisas istiqamətlərinin iqtisadi sektorlara inteqrasiyası
Çin təhsil sistemində ixtisaslar ölkənin strateji iqtisadi sahələrinə uyğun planlaşdırılır. Hər bir tədris proqramı konkret sənaye və bazar tələbləri ilə əlaqələndirilir. Bu məqsədlə:
- Dövlət planı ilə prioritet sahələr müəyyən edilir (məs. yüksək texnologiyalar, kənd təsərrüfatı modernizasiyası, yaşıl enerji)
- Universitetlər bu sahələrə uyğun yeni ixtisas modulları açır
- Yerli və xarici şirkətlərlə əməkdaşlıq çərçivəsində təcrübə proqramları yaradılır
Bu yanaşma nəticəsində tələbələr oxuduqları ixtisas üzrə real iş təcrübəsi qazanır və mezun olduqda əmək bazarına daha hazırlıqlı daxil olurlar.
Tələbə yönümlü təhsil prosedurları və proqram tipləri
Çin universitetlərində təhsil əsasən kredit sistemi ilə təşkil olunur. Hər bir ixtisas proqramı aşağıdakı komponentlərdən ibarətdir:
- Əsas kurslar (major courses) – ixtisasın nüvəsini təşkil edir
- Seçmə fənlər (elective courses) – tələbənin maraq sahəsinə uyğun seçim edir
- Modul əsaslı inteqrasiya – fənlərarası əlaqə yaradan paket dərslər
- Tədqiqat və praktika – elmi layihələr, sənaye təcrübəsi, laborator işləri
Bu struktur tələbənin həm nəzəri, həm də tətbiqi bacarıqlar qazanmasına şərait yaradır. Məsələn, mühəndislik ixtisasında oxuyan tələbə seçmə fənn kimi “Enerji hüququ” və ya “Ətraf mühit etikası” dərsini seçə bilər.
Əcnəbi tələbələr üçün ixtisas yönümlü qəbul proseduru
Çində təhsil almaq istəyən xarici tələbələr üçün ixtisas seçimi qəbul prosedurunun əsas mərhələlərindən biridir. Aşağıdakı sənədlər və şərtlər tələb olunur:
- Bakalavr üçün: attestat + dil biliyi (HSK 4 və ya IELTS 5.5+)
- Magistratura üçün: bakalavr diplomu + tövsiyə məktubu + motivasiya məktubu
- Tibb və mühəndislik sahələri üçün əlavə müsahibə və testlər
Əcnəbi tələbələr ən çox MBBS, Kompüter elmləri, Beynəlxalq ticarət, Çin dili və mədəniyyəti, Mühəndislik və Data Analitikası sahələrinə üstünlük verirlər. Bu proqramların çoxu ingilis dilində keçirilir.
Çin təhsil sistemində ixtisas strukturu yalnız akademik bir konsept deyil, həmçinin milli inkişaf strategiyasının, iqtisadi sektorların və texnoloji tərəqqinin bir hissəsidir. Tələbələr üçün seçim prosesi şansdan çox, planlaşdırma və uyğunlaşma tələb edən bir prosesdir. Təhsil Nazirliyinin kodlaşdırılmış sistemindən tutmuş fakültə modullarına qədər hər detal ixtisasların funksionallığına xidmət edir. Xarici tələbələr üçün bu sistem həm fürsətlər, həm də ciddi öhdəliklər yaradır. Beləliklə, Çin təhsil bazarına daxil olmaq istəyən hər bir tələbə üçün bu struktur sistemli yanaşma və planlı addım tələb edir.
Ən Çox Verilən Suallar
1. Çində ixtisaslar hansı sistemə əsasən müəyyən olunur?
Çində ixtisaslar Təhsil Nazirliyi tərəfindən tərtib olunmuş “Əsas İxtisas Siyahısı” və kodlaşdırma sisteminə əsasən müəyyənləşdirilir. Bu sistem milli iqtisadi strategiyalara, texnoloji ehtiyaclara və əmək bazarının tələblərinə uyğun yenilənir.
2. Çin universitetlərində tələbələr ixtisaslarını hansı mərhələdə seçirlər?
Tələbələr ixtisas seçimlərini adətən universitetə qəbul zamanı edirlər. Bəzi universitetlərdə ümumi təhsil ili sonunda dəqiq ixtisas istiqaməti müəyyən edilir, xüsusilə mühəndislik və sosial elmlər sahələrində.
3. İxtisas dəyişmək Çində mümkündürmü?
Bəli, ixtisas dəyişmək mümkündür. Lakin bunun üçün tələbənin akademik göstəriciləri yüksək olmalı və seçilən ixtisasda boş kvota mövcud olmalıdır. Əlavə modullar keçmək tələb oluna bilər.
4. Çin universitetlərində ixtisaslar necə qruplaşdırılır?
İxtisaslar ümumilikdə fakültələrə əsasən qruplaşdırılır: mühəndislik, iqtisadiyyat, tibb, incəsənət və s. Hər fakültə daxilində 3–5 əsas ixtisas təqdim olunur və bu ixtisaslar kodlaşdırılmış sistemlə qeyd edilir.
5. Əcnəbi tələbələr üçün hansı ixtisaslar daha əlverişlidir?
Əcnəbi tələbələr üçün ən populyar və əlverişli ixtisaslar MBBS (tibb), Beynəlxalq Ticarət, Kompüter Elmləri, Çin Dili və Mədəniyyəti, Mühəndislik və İqtisadiyyatdır. Bu proqramların əksəriyyəti ingilis dilində təqdim olunur.
6. Çin universitetlərində kredit sistemi necə işləyir?
Çində ali təhsildə kredit sistemi tətbiq olunur. Tələbələr əsas və seçmə fənnləri kredit əsasında tamamlayırlar. Hər kursun müəyyən kredit dəyəri var və diplom almaq üçün minimal kredit limiti mövcuddur.
7. Texniki ixtisaslar və peşə təhsili necə təşkil olunur?
Texniki və peşə təhsili əsasən 3 illik proqramlar şəklində təşkil olunur. Tələbələr mexanika, elektronika, sənaye dizaynı kimi sahələrdə oxuyurlar və tədris prosesinə real sənaye təcrübəsi də daxildir.
8. Çində ixtisaslar üzrə təqaüd almaq mümkündürmü?
Bəli, dövlət və universitet səviyyəsində müxtəlif təqaüdlər mövcuddur. Əsasən yüksək göstəricilərə və ixtisasın strateji əhəmiyyətinə görə verilir. CSC (Çin Hökumət Təqaüdü) əcnəbilər üçün geniş imkanlar yaradır.
9. Ixtisasların iqtisadi sektorlara uyğunlaşdırılması necə aparılır?
Çin hökuməti ixtisasları milli iqtisadi sektorlara uyğun şəkildə planlaşdırır. Məsələn, texnologiya, kənd təsərrüfatı və yaşıl enerji sahələri üzrə yeni ixtisaslar yaradılır və universitetlər bu sahələrə uyğun proqramlar açır.
10. Gələcəkdə Çin ixtisas sistemində hansı dəyişikliklər gözlənilir?
2030-cu ilə qədər süni intellekt, robot texnologiyası, genetik mühəndislik kimi sahələrdə yeni ixtisaslar yaradılacaq. Eyni zamanda, onlayn və hibrid təhsil modellərinin tətbiqi artacaq və ixtisaslar daha çevik olacaq.
