Ukrayna ali təhsil bazarı postsovet məkanında, eləcə də bütövlükdə Avropada fərqlənən ölkələrdən biridir. Müasir dövrdə Ukrayna təhsil bazarına qlobal tələbə axını müşahidə edilir. Hər il 70 mindən çox xarici tələbə bu ölkənin universitetlərində təhsil alır. Onların içində ən böyük pay Rusiya, Hindistan, Mərakeş, Azərbaycan, Türkmənistan, Nigeriya, Misir və Çin vətəndaşlarının payına düşür. Təkcə Azərbaycan vətəndaşlarının sayı 3 minə yaxınlaşır və bu rəqəm ilbəil artır. Son illərdə Azərbaycanın özündə də Ukrayna universitetlərinin nümayəndəlikləri, tanıtım ofisləri və rəsmi təhsil agentlikləri fəaliyyətə başlayıb. Bütün bunlar Ukraynada təhsilə marağın heç də təsadüfi olmadığını göstərir.
Ölkədə ali təhsilin yüksək səviyyədə olmasının kökləri hələ XIX əsrdən başlayır. Kiyev, Xarkov, Lvov kimi şəhərlərdə Avropada ilk universitetlərdən hesab olunan təhsil müəssisələri fəaliyyət göstərir. Hazırda Ukraynada dövlət və özəl olmaqla 300-dən çox ali məktəb mövcuddur. Onların böyük əksəriyyəti Avropa Ali Təhsil Məkanı (Bologna prosesi) iştirakçısıdır, yəni diplomlar Avropada və bir çox digər ölkədə tanınır.
UKRAYNADA ALİ TƏHSİL SİSTEMİNİN ÜSTÜNLÜKLƏRİ
Ukraynada ali təhsil üç pillədən ibarətdir: bakalavriat (4 il), magistratura (1-2 il) və doktorantura (3-4 il). Xarici tələbələrin ən çox müraciət etdiyi proqramlar əsasən tibb, mühəndislik, iqtisadiyyat, hüquq və informasiya texnologiyalarıdır. Qəbul prosesi isə digər Avropa ölkələri ilə müqayisədə daha asandır, imtahansız və yalnız sənəd əsasında baş tutur. Sənədlər arasında orta təhsil haqqında attestat (yaxud bakalavr üçün diplom), tibbi arayış, pasport, motivasiya məktubu və bəzən referans məktubları tələb olunur. Bəzi universitetlərdə isə sadə onlayn müsahibə və ya əlavə testlər də ola bilər.
Tədris dili əsasən ukrayna və rus dili olsa da, son illərdə çoxlu sayda ixtisas üzrə ingilis dilli proqramlar açılıb. Xüsusilə tibb, biznes və IT sahələrində ingilis dilli proqramların sayı hər il artır və bu, beynəlxalq tələbələr üçün əlavə üstünlük yaradır. İngilis dilində təhsil üçün tələbələrdən ən azı IELTS 5.5-6.0 və ya TOEFL sertifikatı tələb olunur. Dil bilikləri olmayanlar isə birillik hazırlıq kursunu (foundation) bitirdikdən sonra əsas ixtisasa başlayırlar.
Ukrayna universitetləri həmçinin Erasmus+, DAAD, TEMPUS kimi beynəlxalq mübadilə proqramlarında aktiv iştirak edir. Bu, tələbələrə Avropanın və dünyanın müxtəlif universitetlərində təcrübə keçmək və əlavə bilik qazanmaq imkanı verir.
UKRAYNADA TƏHSİL HAQLARININ İXTİSAS ÜZRƏ MÜQAYİSƏSİ
Təhsil haqları konkret universitetin reytinqi, yerləşdiyi şəhər, ixtisasın aktual bazar dəyəri və dil proqramından asılı olaraq dəyişir. Son illərdə Ukrayna Milli Təhsil və Elm Nazirliyi universitetlərə təhsil haqlarını müəyyən sərhədlər daxilində təyin etmək imkanı verib. Bu da rəqabəti artırıb və qiymətlərin nisbətən sabit qalmasına səbəb olub.
Aşağıdakı cədvəldə ən çox seçilən ixtisaslar və universitetlər üzrə 2024/2025-ci illər üçün ortalama təhsil haqlarıverilmişdir (rəsmi mənbə: Ukrayna Təhsil və Elm Nazirliyi, universitetlərin rəsmi saytları və 2023-2024-cü il üzrə tədris planları):
| İxtisas | Kiyev Milli Tibb Universiteti | Xarkov Milli Aviasiya Universiteti | Odessa Milli Dəniz Akademiyası | Lvov Politexnik Universiteti | Donetsk Milli Texniki Universiteti |
|---|---|---|---|---|---|
| Tibb (General Medicine) | 4,300 – 5,200 $/il | 4,000 – 4,800 $/il | 3,800 – 4,500 $/il | 4,200 – 5,000 $/il | 3,600 – 4,300 $/il |
| Stomatologiya | 4,800 – 6,000 $/il | 4,300 – 5,500 $/il | 4,000 – 5,200 $/il | 4,600 – 5,700 $/il | 4,000 – 5,000 $/il |
| Əczaçılıq | 2,800 – 3,500 $/il | 2,500 – 3,100 $/il | 2,300 – 2,900 $/il | 2,900 – 3,700 $/il | 2,200 – 2,900 $/il |
| Mühəndislik | 2,200 – 3,500 $/il | 2,400 – 3,600 $/il | 2,200 – 2,800 $/il | 2,400 – 3,400 $/il | 2,000 – 2,600 $/il |
| İT və Kompüter Elmləri | 2,200 – 3,200 $/il | 2,200 – 3,100 $/il | 1,900 – 2,700 $/il | 2,400 – 3,200 $/il | 1,800 – 2,400 $/il |
| İqtisadiyyat və Biznes | 1,600 – 2,400 $/il | 1,700 – 2,300 $/il | 1,400 – 2,000 $/il | 1,800 – 2,600 $/il | 1,300 – 1,900 $/il |
| Hüquq | 1,800 – 2,700 $/il | 1,800 – 2,400 $/il | 1,600 – 2,200 $/il | 2,000 – 2,900 $/il | 1,500 – 2,000 $/il |
Bu rəqəmlər birbaşa universitetlərin rəsmi elanlarına və cari ilin təkliflərinə əsaslanır. Qiymətə adətən təhsil haqqı, qeydiyyat xərci və bəzi xidmətlər daxildir. Xatırladaq ki, bu məbləğə yataqxana və gündəlik yaşayış xərcləri daxil deyil.
YAŞAYIŞ HAQLARI, YATAQXANA VƏ GÜNDƏLİK XƏRCLƏR
Təhsil haqları ilə yanaşı, Ukraynada ən mühüm məsələ yaşayış xərcləridir. Ukraynada tələbələr üçün yataqxana yerləri həm dövlət, həm özəl sektorda mövcuddur. Yataqxanada bir nəfərlik yerin qiyməti şəhərdən və şəraitdən asılı olaraq 30-90 ABŞ dolları arası dəyişir. Yataqxanalar əsasən universitetlərin kampusunda və ya yaxınlığında yerləşir və burada tələbələr üçün bütün zəruri şərait yaradılıb.
Əgər tələbə kirayə evdə yaşamaq istəyirsə, bir otaqlı mənzilin aylıq qiyməti Kiyev, Xarkov və Odessa kimi iri şəhərlərdə 200-350 dollar, digər şəhərlərdə isə 120-180 dollar civarındadır. Kommunal xərclər (istilik, elektrik, su) adətən 30-60 dollar əlavə edilir.
Tələbənin orta gündəlik xərci (qida, nəqliyyat, mobil rabitə, internet, geyim və s.) ayda 120-200 dollar arasında dəyişir. Beləliklə, Ukraynada tələbənin orta aylıq büdcəsi yataqxana ilə birlikdə 250-400 dollar arasında olur. Ukrayna bazarında tələbələr üçün ən sərfəli variant öz yataqxanada yaşamaqdır. Yataqxanalarda həmçinin mətbəx, paltaryuyan, Wi-Fi və təhlükəsizlik xidməti də mövcuddur.
UKRAYNADA TƏHSİL HAQLARINI ÖDƏNİŞ QAYDALARI, RƏSMİLƏŞDİRMƏ VƏ TƏQAÜD İMKANLARI
Ukrayna universitetlərində təhsil haqqı əsasən illik və ya semestr üzrə ödənilir. Qəbul zamanı ilkin depozit (adətən 300-500 dollar arası) tələb olunur. Bundan sonra əsas ödəniş rəsmi bank hesabı vasitəsilə, istər ölkədən-ölkəyə köçürmə ilə, istərsə də onlayn ödəniş platformaları (SWIFT, PayPal, Western Union və s.) ilə həyata keçirilir. Universitetin rəsmi bank rekvizitlərinə ödəniş edilmədən tələbənin statusu aktivləşdirilmir. Hər universitetdə ödəniş qaydaları və son tarixlər rəsmi şəkildə elan olunur. Vaxtında ödəniş edilmədikdə tələbənin universitetdən xaric olunması riski var.
Təqaüdlər mövzusunda isə, Ukraynada təhsil alan azərbaycanlılar üçün dövlət proqramı çərçivəsində tam və ya qismən maliyyələşmə nadir hallarda olur. Əsas təqaüd proqramları yalnız yüksək akademik göstəriciləri və ya idman uğurları olan tələbələrə, həmçinin sosial müdafiəyə ehtiyacı olanlara təqdim edilir. Əksər tələbələr isə təhsilini öz hesabına və ya ailə dəstəyi ilə maliyyələşdirir.
Maraqlı məqam: Son illər bir sıra Ukrayna universitetləri azərbaycanlı və türkdilli tələbələr üçün xüsusi endirim kampaniyaları həyata keçirir. Həmçinin, Ukraynada fəaliyyət göstərən diaspor təşkilatları və qeyri-hökumət fondları sosial dəstək və yardım proqramları təşkil edir.
QƏBUL ŞƏRTLƏRİ, SƏNƏDLƏŞMƏ VƏ VİZA
Ukraynada təhsil almaq üçün tələb olunan əsas sənədlər:
- Xarici pasport və şəxsiyyət vəsiqəsi
- Orta təhsil haqqında attestat (bakalavr üçün), bakalavr diplomu (magistr üçün)
- Tibbi arayış (HİV və ümumi sağlamlıq)
- 6 ədəd fotoşəkil (3×4 sm)
- Motivasiya məktubu və ya niyyət məktubu (bəzən lazımdır)
- Doldurulmuş ərizə forması (universitetin onlayn və ya fiziki formasında)
- Dil biliklərini təsdiqləyən sənəd (ingilis proqramı üçün IELTS və ya TOEFL)
Qəbul prosesi sənədlərin universitetə göndərilməsi, ilkin qiymətləndirmə, rəsmi dəvət məktubunun alınması və Ukrayna səfirliyində tələbə vizasının rəsmiləşdirilməsini əhatə edir. Ukrayna təhsil vizası (D-13 tipli) alındıqdan sonra tələbə ölkəyə daxil olub, universitetdə rəsmi qeydiyyatdan keçir. Son illərdə viza prosesi xeyli sadələşib və elektron qeydiyyat sistemləri tətbiq olunur.
DİL HAZIRLIĞI, ADAPTASİYA VƏ TƏDRİS PROQRAMLARI
Xarici tələbələrin əksəriyyəti üçün Ukraynada birillik dil və adaptasiya kursları keçirilir. Bu proqramlar əsasən ukrayna və ya rus dilində keçirilir və ixtisas yönümlü terminologiya da tədris olunur. İngilis dilli ixtisaslarda isə tələbələrə əlavə dil dəstəyi göstərilir. Dil hazırlığı kursunu uğurla bitirənlər əsas tədris proqramına qəbul olunurlar. Əlavə olaraq, bir çox universitetdə beynəlxalq tələbələr üçün “student buddy” proqramı və xüsusi inteqrasiya tədbirləri keçirilir.
UKRAYNADA TƏHSİL ALMAĞIN UNİKAL AVANTAJLARI
- Diplomların beynəlxalq tanınması: Ukrayna ali məktəblərinin diplomları Avropa İttifaqı, Türkiyə, Azərbaycan, Asiya ölkələri və Yaxın Şərqdə tanınır. Azərbaycan Təhsil Nazirliyi tərəfindən nostrifikasiyada heç bir çətinlik olmur.
- Avropa standartlı tədris proqramları: Məzunlar avtomatik olaraq Avropa kredit transfer sisteminə (ECTS) qoşulurlar və karyera imkanlarını genişləndirirlər.
- Tədrisin praktik yönümlülüyü: Tibb, mühəndislik, IT və digər sahələrdə tələbələrə xəstəxana, klinika, zavod, müəssisələrdə real təcrübə keçmək imkanı verilir.
- Çoxmillətli və tolerant mühit: Ukraynada hazırda 150-dən çox ölkədən tələbə təhsil alır və burada diskriminasiya, irqçilik və ya mədəni maneələrə rast gəlinmir.
- Uğurlu karyera imkanları: Ukrayna universitetlərinin məzunları Avropa və MDB ölkələrində, Azərbaycanda və Yaxın Şərqdə dövlət, özəl və transmilli şirkətlərdə uğurla işləyirlər.
- Düşük yaşam xərcləri və tələbə həyatı: Xüsusilə Kiyev, Xarkov, Odessa, Dnepr, Lvov kimi şəhərlərdə tələbələr üçün çoxsaylı ictimai tədbirlər, sərgilər, forumlar və idman yarışları təşkil olunur.
AZƏRBAYCANLI TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜN XÜSUSİ FAYDALAR VƏ TÖVSİYƏLƏR
Azərbaycanlı tələbələr üçün Ukraynada inteqrasiya prosesi kifayət qədər rahatdır. Bu, həm dil, həm mədəniyyət yaxınlığı, həm də ölkələr arasında dostluq münasibətləri ilə bağlıdır. Universitetlərin əksəriyyətində Azərbaycanlı tələbələr üçün ayrıca diaspor və tələbə təşkilatları, mədəni tədbirlər, Novruz və digər milli bayramlar təşkil olunur. Həmçinin, Bakı və digər şəhərlərdən Ukraynaya birbaşa və ya tranzit reyslər mövcuddur ki, bu da tələbələrin rahat şəkildə gediş-gəlişini təmin edir.
Azərbaycandan sənəd qəbulu və qəbul prosesi üçün rəsmi təhsil agentliklərinə müraciət etmək tövsiyə olunur. Bu zaman həm sənədləşmədə, həm də yerləşmə, viza və digər məsələlərdə əlavə dəstək əldə etmək mümkündür. Hazırda Ukraynada yaşayan azərbaycanlı tələbələrdən də real təcrübə, məsləhət almaq üçün onlayn qruplar və forumlardan istifadə etmək məqsədəuyğundur.
Bütün üstünlükləri və real təcrübələri nəzərə alsaq, Ukraynada təhsil həm əlverişli maliyyə şərtləri, həm də keyfiyyətli akademik perspektivləri ilə Azərbaycanlı gənclər üçün ən real və strateji seçimlərdən biridir. Burada təhsil haqları və yaşayış xərcləri digər Avropa ölkələri ilə müqayisədə xeyli münasibdir. Universitetlərin beynəlxalq akkreditasiyası, geniş ixtisas seçimi, yüksək keyfiyyətli tədris və praktik imkanlar, eləcə də tələbə həyatı və sosial tədbirlər Ukraynada oxumağı cazibədar edir. Əgər sənəd prosesi düzgün aparılsa, universitet və ixtisas seçimi məqsədəuyğun aparılsa, hər bir tələbə Ukraynada təhsil alaraq peşəkar gələcək qura bilər. Həm maliyyə, həm də akademik baxımdan Ukraynada təhsil Azərbaycandan Avropaya gedən tələbələr üçün ən səmərəli yollardan biri olaraq qalır.
Ən çox verilən suallar
-
Ukraynada təhsil haqları hansı aralıqda dəyişir?
Ukraynada illik təhsil haqları ixtisas və universitetdən asılı olaraq 1,300 – 6,000 ABŞ dolları arasında dəyişir. Ən yüksək ödənişlər tibb və stomatologiya sahəsindədir, humanitar və sosial ixtisaslar isə daha münasibdir. -
Ən çox azərbaycanlı tələbələr hansı şəhərləri və universitetləri seçir?
Azərbaycanlı tələbələrin ən çox üstünlük verdiyi şəhərlər Kiyev, Xarkov, Odessa və Lvovdur. Ən populyar universitetlər arasında Kiyev Milli Tibb Universiteti, Xarkov Milli Aviasiya Universiteti və Odessa Milli Dəniz Akademiyası var. -
Təhsil haqqı ödənərkən hansı üsullardan istifadə etmək olar?
Təhsil haqqını universitetin rəsmi bank hesabına SWIFT köçürməsi, onlayn ödəniş platformaları və bəzən Western Union vasitəsilə ödəmək mümkündür. Ödənişlər barədə universitetin rəsmi saytında tam təlimat yerləşir. -
Ukraynada tələbələr üçün yaşayış xərcləri nə qədərdir?
Orta hesabla aylıq yaşayış xərcləri (yataqxana, qida, nəqliyyat və şəxsi xərclər) 250–400 ABŞ dolları arasında dəyişir. Əsasən yataqxanada qalmaq daha sərfəlidir. -
Ukrayna diplomları Azərbaycanda və Avropada tanınırmı?
Bəli, Ukrayna universitetlərinin diplomları Azərbaycanın Təhsil Nazirliyi və bir çox Avropa ölkəsi tərəfindən rəsmi olaraq tanınır. Diplomların nostrifikasiyası prosesi isə adətən çətinlik yaratmır. -
Qəbul üçün hansı sənədlər lazımdır?
Xarici pasport, orta təhsil haqqında attestat və ya diplom, tibbi arayış, 6 ədəd fotoşəkil, motivasiya məktubu (lazım gələrsə) və dil biliyini təsdiqləyən sənəd (ingilis dilli proqramlar üçün) tələb olunur. -
Təqaüd və endirim imkanları varmı?
Bəzi universitetlər yüksək nəticə göstərən və sosial statusuna görə ehtiyacı olan tələbələrə təqaüd və endirimlər təqdim edir. Lakin əsasən tələbələr təhsil haqqını öz hesabına və ya ailə dəstəyi ilə ödəyirlər. -
Dil hazırlığı kursları məcburidir?
Ukraynada ukrayna və rus dilli proqramlara qəbul olunan tələbələr üçün birillik dil hazırlığı kursları məcburidir. İngilis dilində tədris üçün isə əlavə dil imtahanı tələb oluna bilər. -
Təhsil müddətində işləmək mümkündürmü?
Rəsmi olaraq Ukraynada tələbələrə part-time işləməyə məhdud icazə verilir. Lakin bəzi sahələrdə və şəhərlərdə bu imkan daha genişdir, xüsusilə IT və xidmət sektorunda tələbələr asanlıqla iş tapa bilirlər. -
Ukraynada təhsil alan tələbələr üçün hansı əlavə sosial və mədəni imkanlar mövcuddur?
Universitetlər tələbələr üçün müxtəlif tələbə təşkilatları, idman klubları, təcrübə proqramları, mədəni tədbirlər və mübadilə layihələri təşkil edir. Azərbaycanlı tələbələr üçün də diaspor tədbirləri, milli bayramlar və məsləhət dəstəyi mövcuddur.
