Ukrayna elmi və akademik ənənələri ilə Şərqi Avropada aparıcı təhsil mərkəzlərindən sayılır. Yalnız Avropada deyil, eyni zamanda MDB məkanında da Ukrayna universitetləri və elmi tədqiqat mərkəzləri tanınır. Doktorantura pilləsi ölkədə yüksək elmi potensiala malik mütəxəssislər yetişdirilməsində əsas rol oynayır. Ukraynada elmi dərəcə almaq, yalnız ali diplom əldə etmək deyil, həm də qlobal elmi cəmiyyətə inteqrasiya üçün geniş qapılar açır. Xüsusilə son illərdə beynəlxalq tədqiqat proqramları, qrant layihələri və texnologiyaların transferi baxımından Ukrayna universitetləri Avropa məkanında mühüm mövqeyə malik olub. Azərbaycanlı gənclər üçün bu ölkədə doktorantura təhsili yeni elmi dünyagörüş və peşəkar əlaqələr üçün real imkan yaradır.
UKRAYNADA DOKTORANTURA TƏHSİLİNİN XÜSUSİYYƏTLƏRİ VƏ ÜSTÜNLÜKLƏRİ
Ukrayna elm məkanında doktorantura təhsili ənənəvi post-sovet modelindən Avropa Bologna sisteminə uyğunlaşdırılır. Doktorantura həm fundamental, həm də tətbiqi elmləri əhatə edir. Burada namizəd yalnız nəzəri araşdırma aparmır, həm də real layihələrdə, elmi startaplarda və sənaye sahələrində iştirak edir. Ukrayna universitetləri, xüsusən Kiyev, Xarkov, Lvov, Odessa kimi elmi mərkəzlər yüksək texnologiyalar laboratoriyalarına, müasir avadanlıqlara və güclü elmi rəhbərlərə sahibdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, Ukraynada doktorantura proqramları tez-tez beynəlxalq sertifikatlaşdırma və xarici akkreditasiyadan keçir. Bu, əldə olunan diplomun və elmi dərəcənin Avropada və dünyanın əksər ölkələrində tanınmasına şərait yaradır. Doktorantlar üçün universitetlərdə akademik mübadilə proqramları, Erasmus+ kimi beynəlxalq layihələrə qatılmaq, birgə tədqiqat aparmaq imkanı genişdir.
DOKTORANTURA PROQRAMLARININ QURULUŞU VƏ İXTİSAS DİVERSİFİKASİYASI
Hazırda Ukraynada təxminən 130-dan çox akkreditə olunmuş universitet və elmi institut doktorantura təhsili verir. Proqramlar əsasən aşağıdakı istiqamətləri əhatə edir:
- Təbiət elmləri (biologiya, fizika, kimya, ekologiya)
- Mühəndislik və texnologiya (informasiyanın texnologiyası, avtomatika, aerokosmik, mexanika)
- Humanitar və ictimai elmlər (sosiologiya, psixologiya, tarix, fəlsəfə)
- Tibbi və biotibbi elmlər
- İqtisadiyyat, idarəetmə, hüquq
Müasir dövrdə “multidissiplinar” tədqiqat istiqamətləri xüsusi aktuallıq qazanıb. Məsələn, “biotexnologiya və hüquq”, “süni intellekt və təhsil”, “ekologiya və iqtisadiyyat” kimi yeni sahələr açılır. Tələbələr layihələr çərçivəsində xarici universitetlərlə birgə araşdırmalar apara, Avropa laboratoriyalarında təcrübə keçə bilirlər.
QƏBUL QAYDALARI, SEÇİM MEYARLARI VƏ MÜASİR YANAŞMALAR
Qəbul prosesində Ukrayna universitetləri beynəlxalq praktikadan çıxış edir. Mütləq tələblər sırasında magistr və ya ekvivalent ali təhsil, elmi-tədqiqat potensialı, dil biliyi və motivasiya məktubu yer alır. Yüksək səviyyəli proqramlara qəbul üçün əlavə olaraq aşağıdakılar vacibdir:
- Elmi məqalələrin yerli və beynəlxalq jurnallarda dərc olunması
- Qrant və ya elmi layihələrdə iştirak
- İştirakçının fərdi tədqiqat planı və aktual elmi problemin həlli üçün təklif etdiyi yanaşmalar
Bir sıra universitetlər müsahibə və yazılı imtahan mərhələsi təşkil edir. İngilis dilli proqramlarda IELTS və ya TOEFL kimi beynəlxalq sertifikat tələb oluna bilər. Əgər təhsil ukrayna və ya rus dilindədirsə, müvafiq hazırlıq kursları təklif olunur.
UKRAYNA UNİVERSİTETLƏRİNİN DOKTORANTURA ÜZRƏ XÜSUSİ İMKANLARI
Aşağıda bəzi qabaqcıl universitetlərin elmi istiqamətləri və xarici tələbələr üçün təklif etdiyi fərqli imkanlar təqdim olunur:
| Universitet | İxtisaslar | Xüsusi imkanlar |
|---|---|---|
| Taras Şevçenko Kiyev Univ. | Fundamental və tətbiqi elmlər, İKT | Beynəlxalq laboratoriyalar, qrant dəstəyi |
| Xarkov Milli Universiteti | Biologiya, fizika, mühəndislik | Avropa mübadilə proqramları, mentorluq |
| Lvov Politeknik Universiteti | Mühəndislik, texnologiya, iqtisadiyyat | İkili diplom proqramları, startap dəstəyi |
| Odessa Milli Tibb Univ. | Tibb, biotexnologiya, əczaçılıq | Tədqiqat klinikaları, beynəlxalq əməkdaşlıq |
DİSSERTASİYA TƏDQİQATINDA YENİLİKLƏR VƏ TƏLƏBLƏR
Doktorantura pilləsində tədqiqatın innovativliyi əsas meyardır. Namizəd yalnız mövcud nəzəriyyələri təkrarlamamalı, yeni hipotez irəli sürməli, orijinal metod və həll yolları təklif etməlidir. 2020-ci ildən Ukrayna Təhsil Nazirliyi doktorantura işlərinə əlavə tələblər müəyyən edib. Bunlara daxildir:
- Ən azı iki beynəlxalq indeksli jurnalda məqalə dərc etdirmək
- Avropa, Amerika və ya Asiya ölkələrində keçirilən simpoziumda iştirak
- Rəqəmsal texnologiyalardan və elmi proqramlardan istifadə bacarığı
Bütün bu şərtlər, Ukrayna elmi sistemində tədqiqat keyfiyyətinin yüksəlməsinə səbəb olub.
MALİYYƏ POLİTİKASI, QİYMƏTLƏR VƏ TƏQAÜD SİSTEMİ
Təhsil haqları ixtisas, proqram dili, universitet və seçilmiş istiqamətə görə fərqlənir. Son üç ilin göstəricisinə görə, doktorantura proqramlarında illik ödənişlər belə dəyişir:
| İxtisas Bloku | Dövlət universitetləri (USD/il) | Özəl universitetlər (USD/il) | Təqaüd və güzəştlər |
|---|---|---|---|
| Mühəndislik və texnologiya | 2000 – 3500 | 4000 – 5500 | Dövlət və beynəlxalq fondlar, xüsusi qrantlar |
| Humanitar elmlər | 1500 – 2800 | 3000 – 4500 | Erasmus+, “DAAD” və s. |
| Tibbi və biotibbi elmlər | 2500 – 4000 | 4500 – 7000 | Tibbi tədqiqat fondları |
Dövlət büdcəli yerlər məhdud saydadır. Təqaüd qazanmaq üçün namizədin elmi göstəriciləri, layihə uğurları və sosial statusu nəzərə alınır. Müxtəlif beynəlxalq qrant proqramları (Horizon Europe, Marie Curie Actions) çərçivəsində ukrayna doktorantları xarici ölkələrdə təcrübə və tədqiqat aparmaq imkanı əldə edir.
AZƏRBAYCANLILAR ÜÇÜN XÜSUSİ PROSEDURLAR, QAYDALAR VƏ İŞ İMKANLARI
Azərbaycanlı tələbələrin Ukraynada təhsil almasına ölkələrarası müqavilələr, dostluq əlaqələri və qarşılıqlı diplom tanıma prosedurları dəstək verir. Azərbaycanın Təhsil Nazirliyi Ukrayna diplomlarının tanınması və nostrifikasiya prosesini xeyli sadələşdirib. Diplomların Avropa və dünya elmi bazarlarında tanınması, doktorantura məzunlarının Azərbaycanda ali məktəblərdə müəllim, tədqiqatçı və dövlət xidmətlərində işə qəbulunu asanlaşdırır. Müvəffəqiyyətli məzunlar üçün Avropa, MDB ölkələri və Qafqaz regionunda akademik karyera qurmaq imkanları açıqdır.
Bundan əlavə, azərbaycanlı doktorantlar Ukraynanın Azərbaycan səfirliyinin, diaspora təşkilatlarının və tələbə cəmiyyətlərinin dəstəyindən faydalana bilirlər. Hər il onlar üçün elmi konfranslar, networking tədbirləri və sosial proqramlar təşkil olunur. Ukraynada oxuyarkən bir çox tələbə onlayn tədqiqat platformalarında, beynəlxalq layihələrdə və regional qrantlarda iştirak edir.
TƏHSİL PROSESİ, DƏRSLƏR VƏ AKADEMİK HƏYAT
Doktorantura mərhələsində fərdi tədqiqat işləri, analitik təhlil və müasir elmi metodologiyaların mənimsənilməsi əsas prioritetdir. Hər bir doktorant üçün fərdi tədris planı tərtib olunur. Planda aşağıdakı komponentlər mövcuddur:
- İxtisas üzrə məcburi və seçmə fənlər
- Elmi seminarlar, beynəlxalq və yerli konfranslar
- Pedoqoji təcrübə və dərs demə bacarıqları
- Tədqiqat etikası və elmi yazı texnologiyası
- Təcrübə proqramları və laboratoriya işləri
Doktorantlar real laboratoriyalarda təcrübə keçir, xarici elmi rəhbərlərlə iş birliyi qurur, elmi məqalələrin yazılması və təqdimatı üzrə peşəkar bacarıq qazanır.
DİL MÜHİTİ, ADAPTASİYA VƏ SOSİAL HƏYAT
Son illər Ukraynada ingilis dilində doktorantura proqramlarının sayı kəskin artıb. Bir sıra universitetlərdə yalnız ukrayna deyil, rus və ingilis dilində tədris imkanı mövcuddur. Xarici tələbələr üçün illik dil kursları, eləcə də adaptasiya proqramları, mentor dəstəyi və tələbə klubları fəaliyyət göstərir. Universitetlər sosial fəaliyyətlər, milli bayramlar, idman tədbirləri və tələbə festivalları ilə beynəlxalq tələbələrin inteqrasiyasına kömək edir.
Tələbə yataqxanalarında yaşamaq, şəhərin mərkəzində kirayə ev tutmaq və ya universitetlərin xüsusi kampuslarında yerləşmək mümkündür. Ukraynanın nisbətən ucuz yaşayış xərcləri, nəqliyyat və tibbi sığorta imkanları da əlavə üstünlüklər yaradır.
DOKTORANTURA TƏHSİLİNDƏ RƏQƏMSAL İNKİŞAF VƏ İNNOVASİYALAR
Pandemiya dövründən sonra Ukraynada onlayn və hibrid tədqiqat modellərinə keçid geniş yayılıb. Universitetlərin əksəriyyəti elmi laboratoriyaların virtual platformalar üzərindən istifadəsini təmin edir. Rəqəmsal arxivlər, elmi məlumat bazalarına açıq çıxış, süni intellekt və böyük məlumat analizi ilə bağlı kurslar doktorantlar üçün əlçatandır.
2023-cü ildən etibarən Ukrayna Təhsil və Elm Nazirliyi doktorantların elmi fəaliyyətini rəqəmsal portfolio ilə qiymətləndirir. Tələbələrin onlayn konfranslarda, vebinar və elmi müzakirələrdə iştirakı, açıq elmi platformalarda məqalələrin dərc edilməsi, yeni meyar kimi tətbiq olunur.
GƏLƏCƏK TENDENSİYALAR VƏ QLOBAL ƏHƏMİYYƏT
Ukraynada doktorantura təhsilinin gələcəyini Avropa elmi məkanına inteqrasiya, innovativ tədqiqat metodlarının inkişafı və rəqabətli kadr potensialının formalaşdırılması müəyyən edir. Artan beynəlxalq əməkdaşlıq, xarici professorların universitetlərə cəlb edilməsi, startap ekosistemlərinin qurulması və tədqiqatçılar üçün mobil imkanlar Ukraynanı Şərqi Avropada elm və təhsil mərkəzinə çevirir.
Ukraynada doktorantura təhsili almaq həm elmi, həm peşəkar, həm də şəxsi inkişaf baxımından geniş perspektivlər açır. Müasir laboratoriyalar, yüksək səviyyəli elmi rəhbərlik, çoxsaylı qrantlar, beynəlxalq əməkdaşlıq və rəqabətli akademik mühit Ukraynada elmi dərəcə almaq istəyənlər üçün böyük üstünlüklər yaradır. Azərbaycanlı gənclər üçün isə Ukrayna yalnız elm mərkəzi deyil, eyni zamanda yeni bilik, mədəniyyət və dünya elmi bazarında öz yerini tutmaq şansıdır.
Ən çox verilən suallar
- Ukraynada doktorantura proqramına qəbul üçün əsas tələblər hansılardır?
Əsas tələblər magistr və ya ekvivalent ali təhsil dərəcəsinin olması, seçilmiş sahə üzrə elmi nailiyyətlər, dil biliyi və tədqiqat planının təqdim edilməsidir. - Ukraynada doktorantura proqramları hansı müddətə davam edir?
Ukraynada doktorantura proqramları adətən 3-4 il davam edir, bu müddət ərzində tələbə elmi araşdırma və dissertasiya işi ilə məşğul olur. - Azərbaycandan olan tələbələr üçün Ukraynada doktorantura təhsili üçün xüsusi kvotalar mövcuddurmu?
Bəzi universitetlərdə azərbaycanlı tələbələr üçün kvotalar və təqaüd imkanları mövcuddur, həmçinin ikili diplom proqramlarında iştirak şansı da var. - Ukraynada doktorantura proqramlarında hansı dillərdə təhsil almaq mümkündür?
Əsasən ukrayna, rus və ingilis dillərində doktorantura proqramları mövcuddur. Dil tələbləri proqramdan və universitetdən asılıdır. - Ukraynada doktorantura təhsili zamanı hansı maliyyə dəstəyi və təqaüd imkanları təqdim olunur?
Universitetlər və müxtəlif beynəlxalq fondlar tərəfindən təqaüdlər, maliyyə dəstəyi və təhsil haqlarında güzəştlər təklif edilir. - Dissertasiya müdafiəsi necə həyata keçirilir?
Doktorant dissertasiyasını yazıb elmi şura qarşısında müdafiə edir, opponentlərin suallarını cavablandırır və uğurla müdafiə etdikdən sonra doktor elmi dərəcəsi əldə edir. - Ukraynada doktorantura təhsilindən sonra diplom Azərbaycanda tanınırmı?
Ukrayna universitetlərində alınan diplomlar Azərbaycanda tanınır və ekvivalentliyi rəsmi qaydada təsdiqlənir. - Ukraynada doktorantura təhsili üçün təhsil haqları nə qədərdir?
İllik təhsil haqları universitetə və ixtisasa görə dəyişir, adətən 1200-3500 ABŞ dolları arasında dəyişir. - Ukraynada doktorantura təhsili üçün hansı sənədlər tələb olunur?
Magistr diplomu, transkript, tövsiyə məktubları, motivasiya məktubu, tədqiqat planı və dil biliklərini təsdiq edən sənəd əsas sənədlərdir. - Doktorantura təhsili alan tələbələrin iş imkanları hansılardır?
Doktorantura məzunları universitetlərdə müəllimlik, elmi-tədqiqat institutlarında iş, beynəlxalq layihələrdə iştirak və sənaye sektorunda müxtəlif vəzifələrdə çalışma imkanı əldə edirlər.
